ادبیات همواره نقشی فراتر از بازنمایی زیبایی‌شناسانه ایفا کرده و به مثابه آیینه‌ای، روان جمعی و تحولات هویتی جوامع را به تصویر کشیده است. در عصر بحران هویت، چه در بستر مدرن‌شده‌ی اروپا و چه در ایران پس از مشروطه و دوران معاصر، ادبیات به یکی از مهم‌ترین ابزارهای شناسایی، تحلیل و حتی مقاومت در برابر فروپاشی‌های هویتی بدل شده است. این بحران، که ناشی از چالش‌های بنیادین مدرنیته، جهانی‌شدن، استعمار، جنگ‌ها و تحولات فرهنگی است، در آثار نویسندگان و شاعران جلوه‌هایی عمیق یافته است؛ از اضطراب و از خودبیگانگی گرفته تا جست‌وجوی معنا و تعلق. در ادبیات اروپا، بحران هویت به ویژه پس از جنگ جهانی اول و دوم، با نوعی خلأ ارزشی و فروپاشی ایده‌آل‌های روشنگری همراه شد. نویسندگانی چون فرانتس کافکا، آلبر کامو، و ساموئل بکت با خلق جهان‌هایی پوچ، اضطراب‌آلود و گسسته، آینه‌ای از روان جمعی اروپا شدند که در برابر بی‌معنایی هستی و از دست رفتن چارچوب‌های سنتی، واکنش نشان می‌داد. به موازات آن، در ایران، نویسندگانی چون صادق هدایت، هوشنگ گلشیری و بعدها عباس معروفی، بحران هویت ایرانی را در تقابل سنت و تجدد، غرب‌زدگی و بی‌ریشگی، با زبانی نمادین و گاه تراژیک بیان کردند. ادبیات فارسی معاصر با عبور از قالب‌های کلاسیک، به سوی بیان درونیات و تعارضات وجودی انسان ایرانی گام برداشت. هدایت در بوف کور، با خلق فضایی تیره و سوررئالیستی، نوعی روان‌شناسی فردی-اجتماعی را پیش کشید که در آن، فرد نه در گذشته ریشه دارد و نه به آینده امید. چنین نگاهی، پژواکی از روان جمعی جامعه‌ای است که میان گذشته‌ی باشکوه و اکنون متلاطم، معلق مانده است. این امر، در آثار شعرای معاصر نیز دیده می‌شود؛ از فروغ فرخزاد تا شاملو، که با زبانی فردی، دردهای اجتماعی را بازتاب داده‌اند.