نظامي از جمله شاعراني است كه تازگی وطراوت دراستعارات ، تشبیهات ،کنایات و مجازهای او محسوس وآشکار می باشدكه براي درك آنها بايد همه تعبيرات و توصيفاتي را كه شاعر در معاني و عوارض يك كلمه آورده است در كنار هم گذاشت تا ديد تازه او را پيدا كرد و به درك احساسات او پي برد.استعاره وتشبیه چنانچه برای زینت کلام یا محض تفنّن طبع بکار برده شود، چندان مهم به نظر نمی آید،لیکن بعضی استعارات و تشبیهات است که نسبت به اصل مطلب تأثیر بخشیده وبر نیروی آن می افزاید.این قبیل استعارات مطبوع، تشبیهات دلنشین، اختراع معانی، ایجاد ترکیبات خاص ، نیروی تخیّل یا صور خیال بسیارقوی ،آنقدری که در کلام نظامی موجود است در کلام سایر شعرا خیلی کمتر می توان نظیر آن را پیدا کرد.