مکتبخانه‌ها به‌عنوان نخستین نهادهای آموزشی در ایران، نقش مهمی در سوادآموزی، انتقال ارزش‌های فرهنگی و تربیت نسل‌های مختلف ایفا کردند. این مراکزی که معمولاً زیر نظر ملاها و ملاباجی‌ها اداره می‌شوند، علاوه بر آموزش خواندن، نوشتن و مفاهیم دینی، در شکل دهی به هنجارهای اجتماعی، تقویت اخلاق و ایجاد نظم فردی نیز وجود داشتند. آموزش تدریس در مکتبخانه‌ها بر حفظ و تکرار شفاهی بود و در عین حال، رابطه نزدیک میان معلم و شاگرد، محیط آموزشی با تأثیرات عاطفی.با ورود مدارس مدرن در دوره قاجار و پهلوی، مکتب خانه‌ها به جایگاه خود را از دست دادن و نظام آموزشی جدید، با ساختاری منظم و برنامه‌های درسی عمیق‌تر، جایگزین آن‌ها می‌کنند.