در دورانی که غرب با سرعتی باورنکردنی در حال فاصله گرفتن از دنیای اسلام و ایران بود، تعداد محدودی از نخبگان ایرانی که با طرق گوناگون از این پیشرفت ها آگاه شده بودند و با درک این واقعیت که دلیل پیشرفت غرب، قانون است. علت عقب ماندگی ایرانیان را بی قانونی و استبداد و ظلم پادشاه وشاهزادگان و درباریان دانستند و اینکه اینان کشور را ملک طلق خویش می دانستند به مقایسه دست يازیدند که چرا در آن کشورها پیشرفت و رفاه وجود دارد، تعدادی ازاين نخبگان حتی با وجود فهمیدن علت عقب ماندگی ها و ضعف کشور از آنجا که منافع خویش را در حفظ وضع موجود می دیدند به مقابله با اين جريان نوگرا برخاستند و یا لااقل سکوت کردند اما عده ای دیگر مردانه در این راه قدم برداشتند و از هیچ چیز هراس به دل راه ندادند و عاقبت نامی نیک از خود برجای گذاشتند یکی از اینان میرزا یوسف خان مستشارالدوله بود، ميرزا يوسف خان مستشارالدوله، يكي از بلند پايگان دستگاه حكومتي عهد ناصري بود، زندگي پر ماجرايي داشت از سفارت تا زندان و از عضويت در دارالشوراي كبري حكومتي تا تبعيد را از سر گذراند، مقاله حاضر سعی دارد با رهیافتی نو و اتکا به منابع اسنادی پاسخگوی منتقدان اندیشه و زندگی سیاسی و اجتماعی این روشنفکر اصلاح طلب ایرانی باشد. منتقدانی که باورشان بر دشمنی و ضدیت افکار او با اسلام و مسلمين است اما آنگونه كه خود در« يك كلمه»عنوان کرده بود تنها به دنبال نشان دادن روح متعالي اسلام و اینکه اسلام علت عقب افتادگی ایرانیان نیست در تلاش بوده است.