واژه همگرایی در مقابل واگرایی قرار می¬گیرد. همگرایی عبارتست از نزدیک شدن کنشگران به سمت هدف مشخص و مشترک. در مقابل واگرایی فرایندی است به معنی تفکیک از همدیگر، دور شدن آنها از هدف مشترک و حرکت به سوی هدف های خاص و جدا، که در سه سطح ملی، منطقه ای و جهانی قابل بررسی است. عوامل و انگیزه های گوناگونی سبب برقراری و توسعه همکاری، اتحاد میان واحدهای سیاسی متفاوت و یا ایجاد تعارضات می شوند موضوعی که زمینه های بحران، جنگ یا امنیت، صلح را فراهم می کند. جهان اسلام نیز از این موضوع مستثنی نبوده است. اگرچه به لحاظ هویتی یعنی اشـتراك دينـي و منـابع انساني و طبيعي، کشورهای اسلامی داراي قابليت هاي فراواني براي تبديل شدن بـه قـدرت های منطقه اي در عرصه نظام ژئوپليتيك جهاني هستند. اما به دليل وجود برخي عوامل و زمينه هـاي بروز اختلاف و واگرايي متأسفانه تاكنون از اين پتانسيل عظيم، استفاده شايسته اي نشده است. بررسی و شناسایی عوامل یاد شده، مساله ای است که شاکله اصلی پژوهش حاضر را تشکیل می دهد. با این هدف که ضمن تعریف هویت و همگرایی و شناسایی ابعاد و زوایای مختلف این مقوله ها، عوامل مؤثر بر همگرایی و در نقطه مقابل آن، واگرایی کشورهای جهان اسلام مورد واکاوی قرار گیرد.