از گذشته های دور تاکنون شستشو و پاکیزگی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و سابقه بس کهنی دارد. برابر مدارک تاریخی سابقه شستشو در ایران به قبل از زمان زردتشت مربوط است و حمام نیز از جمله ابنیه های عام المنفعه ی غیرمذهبی مهم شهری است که معمولا در مراکز محلات و یا در مجاور راسته های بازار و یا گذرهای اصلی احداث می شدند تا دسترسی مردم به آنها آسانتر باشد. اين مقاله بر آن است سیر تحول گرمابه های تاریخی ایران و عملکرد عناصر معماری گرمابه ها را به اجمال شرح دهد و هدف اصلی در این پژوهش عناصر معماری دو نمونه حمام دوره قاجار به نام های حمام گپ خرم آباد و حمام چهارفصل اراک مورد بررسي قرار داده شده است. اين گرمابه ها به لحاظ موقعيت مکاني آن ها، در پيرامون بافت قديم بازار خرم آباد و اراک قرار دارند. از طرفي، معماري و فرم گرمابه هاي تاريخي شهر، نوع تزيينات و مواد و مصالح به کار رفته در اين بنا ها و ايجاد پيچ و خم هاي طول مسير، جهت دستيابي به گرمخانه ها، بر اساس محاسبات مهندسي و به صورت کاملا دقيق ساخته شده است.با بررسي نوع معماري، فضاهای کالبدی تشکیل دهنده آنها، پلان بناها، جانمايي و محل احداث بنا در بافت تاريخي شهر، خصوصا در کنار بازار تاريخي شهر مي توان اظهار داشت که اين گرمابه ها در دوره قاجار احداث گرديده اند؛ که مطابق با رشد و توسعه بازار به وجود آمده اند. پژوهش حاضر با انجام مطالعات کیفی و کفی، صورت گرفته است و داده ها به صورت اسنادی و میدانی گردآوری شده است.