به اعتقاد انديشمندان، دو ديدگاه در زمينة فلسفة حكمت و هنر اسلامي و ایرانی در معماري وجود دارد. در ديدگاه اول تجلي عيني اسلام در برخي آثار معماري ایرانی به وضوح ديده ميشود. بر این اساس، آثار معماري حاصل فرآيندي در انديشه هاي اسلامي و به خصوص شيعي در بستر سالها تجربه است كه به عالي ترين شكل ممكن نمایش داده شده است.لذا به نظر می رسد در مقابل و به اعتقاد ديدگاه دوم، اسلام از آثار هنري و معماري دورة اسلامي-ایرانی كاملاً تفكيك شده است. انديشمندان اين نظريه تأكيد دارند كه هيچ رابطه اي بین هنر اسلامي و ایرانی و اعتقادات اسلامي وجود ندارد. واكاوي آموزههاي فلسفه عرفان در حكمت و هنر معماري گذشتة ايراني مي تواند نقش بسزايي در رد این ديدگاه انديشمندان نظرية دوم داشته باشد. لذا در این ، تحقیق سعی گردیده است تا با بهره گيري از روش تحليلي توصيفي ابتدا چگونگي تجلي عرفان در حكمت و هنر معماري اسلامي-ایرانی ارزيابي شود و همچنین مفهوم عرفان در معماری و سپس با بيان حكمت و هنر و معناگرايي آن در معماري اسلامي-ایرانی تجلي اين فلسفه از طريق شاخص هاي معناگرايي در معماري اسلامي مورد مطالعه قرار گيرد.و برای درک بهتر موضوع بر روی چند بنا شاخص از معماری که بر پایه عرفان ساختند بررسی خواهیم کرد.