گیاه دارویی مرزه گیاهی یکساله با نام علمي Satureja hortensis L. از تيره نعناع مي باشد. اين جنس حدود 30 گونه داشته كه 12 گونه از اين جنس در ايران وجود دارند كه حدود 8 گونه آن بومي و منحصر به كشور ايران مي باشد. از خواص درمانی این گیاه می¬توان به درمان ناراحتی های معده و روده و اثر ضعیف ضد عفونی کنندگی و همچنین کاهش مشکلات قاعدگی اشاره نمود. شرایط دشوار محیطی عامل کنترل کننده پراکنش گونه های گیاهی بر روی زمین است. تحت این شرایط، تنش به اثر هر عامل محیطی که به طور بالقوه و نامطلوب حیات و عملکرد موجودات زنده را متأثر کند، اطلاق می گردد. خشکی، شوری، گرما، سرما، آلودگی هوا و مواد معدنی جزو شرایط محیطی هستند که می توانند اثرات نامطلوب بر رشد و نمو گیاهان بگذارند و بنابراین از جمله عوامل تنش زا به شمار می آیند. آب فراوان ترین و مهم ترین ماده شناخته شده روی کره زمین است که حیات هر موجود زنده ای به آن وابسته است. در بخش های وسیعی از کره زمین، کمبود آب مهم ترین عامل محدود کننده تولیدات گیاهی است. در فیزیولوژی گیاهی، آب به دلیل نقش حیاتی در فرآیندهای فیزیولوژیک و نیاز شدید گیاه به آن از اهمیت به سزایی برخوردار است (کوچکی و علیزاده، 1365). تنش خشکی یکی از مهم¬ترین تنش¬های محیطی بر تولیدات کشاورزی در بسیاری از مناطق است. تعدادی از اثرات تنش خشکی عبارتند از : کاهش رشد گیاه- کاهش جذب عناصر غذایی از خاک - تولید مقادیر زیاد اسیدهای آمینه آزاد و آمیدها به خصوص پرولین- کاهش هدایت روزنه ای- کاهش فتوسنتز- افزایش خسارت اکسیداتیو و کاهش میزان برخی آنزیم¬ها مانند نیترات ردوکتاز (Munns, 2002: 561)، کاهش آب نسبی برگ‌ها (باهر و همکاران، 2001)، کاهش ارتفاع بوته- شاخساره و افزایش اسانس در مرحله گلدهی ( فاکر باهر وهمکاران، 1380: 37). بسیاری از گیاهان برای مقابله با تنش کمبود آب تغییرات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی را افزایش داده که آنها را به زندگی در مناطق برخوردار از ظرفیت پایین رطوبت خاک قادر می¬سازد (Panwar, 1993: 41). علاوه بر سیستم های حفاظتی گیاهان در برابر تنش خشکی، برخی روابط همزیستی نیز می تواند در افزایش مقاومت به تنش خشکی مؤثر باشد. از جمله این روابط، می توان به همزیستی میان قارچ میکوریزا آربوسکولار با گیاهان اشاره نمود. قارچ میکوریزا آربوسکولار (AM) از قارچ¬¬های همزیست اجباری ریشه می¬باشد. به این معنی که فقط در حضور گیاه میزبان مناسب قادر به اسپورزایی و تکمیل سیکل زندگی خود می¬باشد. این قارچ¬ها جزء مهمی از اکوسیستم¬های طبیعی هستند. قارچ میکوریزا آربوسکولار (AM) به عنوان کودهای زیستی با 80% از گیاهان آوندی ارتباط همزیستی دارند. قارچ های میکوریزا آربوسکولار در سال های اخیر برای مقابله با کم آبی در بسیاری از گیاهان مورد استفاده قرار گرفته است مطالعات بوم شناسی و فیزیولوژیکی نشان داده است که همزیستی میکوریزایی باعث جذب بهتر آب از خاک می شود. میسلیوم این قارچ ها از طریق افزایش ارتباط ریشه با محیط های اطراف (فراتر از منطقه نفوذ سیستم ریشه) سبب افزایش حجمی از خاک می شوند که در اختیار ریشه قرار می گیرد. هیف های قارچ میکوریز آربوسکولار قادر به رشد در خلل و فرجی هستند که ریشه و یا حتی تارهای کشنده قادر به نفوذ در آنها نمی باشند. این رابطه همزیستی امکان بقای گیاه را در محیط هایی که با کمبود آب و عناصر غذایی مواجه هستند افزایش می دهد. فسفر از جمله عناصر ضروري در تغذیه گیاهان محسوب می¬شود که می-تواند به صورت فسفات محلول، جذب گیاه شود اما در شرایط طبیعی حلالیت فسفر محدود می¬باشد (Duponnois et al., 2005: 1460). ریشه گیاهان میکوریزایی قادر به استفاده از منابع نامحلول فسفر در خاک که قابل دسترس ریشه گیاه نیستند می¬باشند (Cabello et al., 2005: 182). قارچ¬های میکوریزا توانایی تولید هورمون¬های گیاهی از جمله سیتوکنین که بر رشد گیاهان تأثیر گذار می¬باشد را دارند و این تأثیر، مستقل از اثر این همزیستی روی جذب عناصری مانند فسفر است (حاجی بلندی و همکاران، 2005). افزایش هورمون¬های رشد به خصوص سیتوکنین با تلقیح قارچ¬های میکوریزا، به دلیل تولید آن توسط قارچ میکوریزا و انتقال آن به سمت میزبان می¬باشد، چون این قارچ¬ها موادی را تولید می¬کنند که جلوی بازدارنده¬های سیتوکنین را می¬گیرد و گیاه به دلیل بهتر شدن جذب مواد غذایی و برخی سیگنال¬ها مقدار بیشتری سیتوکنین تولید می¬کند (Allen et al., 1980: 371). از مزایای دیگر رابطه همزیستی میکوریزا آربوسکولار می¬توان به پایداری ساختمان خاک، کاهش غلظت عناصر سنگین (Rivera et al., 2002: 1177) اشاره نمود. در تحقیقی که بر روی کدو ( Lagenaria vulgaris L.) صورت گرفت، عنوان شد که گیاه تلقیح شده با قارچ گلوموس اینترارادیس بهتر از گیاهان شاهد، خشکی را تحمل می نمایند (Abdul-Naser, 1993: 119). در پژوهش صورت گرفته، تلقیح گیاه گوجه فرنگی (Lycopersicum esculentum mill L.) با قارچ میکوریزا آربوسکولار بیشترین مقادیر تعداد برگ، مساحت سطح برگ، ارتفاع بوته بدست آمد و کمترین مقدار برای این صفات در تیمار شاهد ( بدون قارچ میکوریزا) حاصل شد (Khalied and Elkhider, 1993: 45). هدف از انجام این تحقیق ارزیابی اثر تنش خشکی روی صفات مورفولوژیک گیاه دارویی مرزه و بررسی اثر قارچ میکوریزا در کاهش اثرات تنش خشکی به لحاظ میزان تأثیر بر خصوصیات مورفولوژیک گیاه مرزه تحت شرایط تنش و عدم تنش خشکی بود.