مقدمه: سلامت روان جزء جدایی ناپذیر سلامت عمومی است و با توجه به شیوع فزاینده اختلالات خلقی و اضطرابی، رویکردهای درمانی مکمل و جایگزین اهمیت ویژه‌ای یافته‌است. طب سنتی ایرانی مجموعه‌ای غنی از مفردات و مرکبات دارویی را در خود جای داده که از دیرباز برای تقویت روح و نفس، رفع غم و ایجاد نشاط مورد استفاده قرار می‌گرفته‌ است. این مفردات که تحت عنوان "مفرحات" شناخته می‌شوند، پتانسیل قابل توجهی برای بهبود خلق و خو و کیفیت زندگی دارند. این مقاله مروری جامع، به معرفی مفردات گیاهی فرح بخش در طب ایرانی می‌پردازد. همچنین، بررسی مکانیسم‌های اثر آن‌ها از دیدگاه منابع سنتی و مطالعات جدید، کاربردهای رایج، و چشم‌اندازهای تحقیقاتی آینده نیز بررسی می‌گردد.
روش کار: این مقاله مروری از طریق جستجو در پایگاه‌های اطلاعاتی علمی نظیر PubMed, Scopus, Google Scholar, SID و همچنین کتب مرجع و معتبر طب ایرانی (مانند قانون در طب ابن سینا، تحفه حکیم مؤمن، مخزن الادویه و الحاوی) انجام شد. کلمات کلیدی مورد استفاده شامل "مفرحات"، "گیاهان دارویی مفرح"، "طب سنتی ایرانی"، "نشاط‌آور"، "ضدافسردگی"، "ضداضطراب" و معادل‌های انگلیسی آن‌ها بود. مقالات و متون مرتبط با مفردات گیاهی، مکانیسم اثر، و کاربردهای مرتبط با بهبود خلق و خو انتخاب گردیدند.
یافته‌ها: مفردات گیاهی متعددی در طب ایرانی به عنوان "مفرح" شناخته شده‌اند که از جمله برجسته‌ترین آن‌ها می‌توان به زعفران، گلاب، بیدمشک، بادرنجبویه، سنبل‌الطیب، بهارنارنج، میخک، هل ، دارچین، اسطوخودوس و اترج اشاره کرد. مکانیسم‌های اثر این مفردات از دیدگاه طب ایرانی شامل تعدیل مزاج، تقویت ارواح و قوا، و تأثیر بر اندام‌های رئیسه به ویژه قلب و مغز است. شواهد علمی نوین نیز نشان می‌دهند که بسیاری از این گیاهان حاوی ترکیبات زیست‌فعالی هستند که می‌توانند بر انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین، محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA)، و مسیرهای التهابی و استرس اکسیداتیو تأثیر بگذارند. این مفردات نه تنها در بیماران مبتلا به اختلالات خلقی خفیف، بلکه در افراد سالم نیز برای افزایش نشاط و کاهش استرس می‌توانند کاربرد داشته‌اند.
نتیجه‌گیری: مفردات مفرح بخش گیاهی در طب سنتی ایران، دارای پتانسیل قابل توجهی در حفظ و بهبود سلامت روان و افزایش کیفیت زندگی هستند. با وجود سابقه طولانی مصرف و شواهد علمی اولیه، نیاز به انجام کارآزمایی‌های بالینی دقیق و مطالعات مکانیسمی عمیق‌تر برای تأیید اثربخشی و ایمنی آن‌ها و تسهیل ادغام آن‌ها در رویکردهای درمانی نوین وجود دارد.