این مقاله درصدد است با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و به کارگیری اسناد و مدارک تاریخی و کتابخانه ای به بررسی کارکردهای اجتماعی هنر موسیقی در دو جامعه ایرانی و عربی قرون نخستین اسلامی بپردازد. به عبارتی پرسش اصلی این مقاله آن است که هنر موسیقی و ملزومات آن چه کارکردهایی و در میان چه گروه ها و اقشار اجتماعی داشته است؟ نتایج تحقیق حاکی از آن است که به دنبال تحولات بزرگ سیاسی-اجتماعی در ایران و جزیرةالعرب، جایگاه هنر موسیقی نیز دستخوش تغییر شد. از این روی این هنر بر خلاف اواخر عهد ساسانی که ارزش فراوانی داشت در قرون نخستین اسلامی به یکی از کم بهاترین بخش های زندگی اجتماعی تغییر جایگاه و کارکرد داد. اما به تدریج و با فعالیت اقشار مختلفی چون کنیزان، سپاهیان، ندیمان، عامه مردم، برخی از اشراف و درنهایت موسیقیدانان برجسته، بار دیگر این هنر و دانش در جامعه مجال بروز و ظهور یافت. بر این اساس در قرون نخستین اسلامی کارکرد موسیقی اغلب در نزد اقشار نام برده شده بود که علیرغم توجه کمتر اجتماع، سعی داشتند آن را همچنان در بطن و تار و پود جامعه پویا و زنده نگه دارند.